بدون نیاز به هیچگونه فکری می‌توانیم موارد مصرف زیادی در طول روز برای کاهو پیدا کنیم. این یعنی سبزی کاهو جایگاه خوبی در سبد غذایی ما دارد.

در طب سنتی هم به خواص کاهو و تخم آن پرداخته شده و در صورت زیاده روی در استفاده آن مضراتی هم ذکر گردیده است. در این مقاله به شرح کامل ویژگی‌های این گیاه می‌پردازیم و موارد استفاده درمانی آن را بررسی می‌کنیم.

نام فارسی: کاهو
نام عربی: الخَسّ
نام اردو: کاهو

ماهیت گیاه کاهو

کاهو گیاهی علفی و یک ساله است که ارتفاع آن به یک متر می‌رسد. کاهو گونه‌های بسیار زیادی دارد؛ ولی دوگونه آن معروف تر است: کاهوی بستانی و کاهوی دشتی.

برگ های کاهوی بستانی، بزرگ، کشیده، عریض، چروکیده، آبدار، نسبتاً نازک و تقریباً چرب و شیرین هستند. کناره برگ های کاهو بستانی، سبز پر رنگ است و هر چه به مرکز نزدیک‌تر شوند، کم رنگ تر می شوند و در وسط آنها کاملاً سفید رنگ هستند. برگ های کاهوی بستانی به صورت در هم پیچیده، دور ساقه ای استوانه ای شکل، مایل به مخروطی شکل، نسبتاً کلفت و سبز مایل به سفید رشد می‌کنند. مغز این ساقه، سفید و بی مزه است.

برگ های گیاه کاهوی دشتی، باریک‌تر، کشیده تر و پررنگ تر از برگ‌های کاهوی بستانی هستند. این برگ ها چربی ندارند و کمی سفت هستند. طعم برگ‌های کاهوی دشتی، تلخ است.

بهترین کاهو، بستانی با برگ هایی تازه، آبدار، چرب و مایل به شیرین است.

هنگام رسیدن برگ‌های کاهوی بستانی، ساقه میانی بزرگ تر می شود و اطراف آن برگ هایی پهن، پررنگ و ضخیم رشد می کند. در اثر شکافتن این ساقه، شیرابه ای غلیظ، سفید رنگ، لزج، تلخ مزه و با رایحه ای شبیه تریاک از آن خارج می‌شود؛ این شیرابه پس از مدتی سفت و قهوه ای رنگ می شود.

از لابه لای برگهای ضخیم کاهوی بستانی، ساقه‌هایی نازک می روید که انتهای آنها، گل هایی کوچک و زردرنگ با گلبرگ هایی فراوان رشد می‌کند.
در انتهای این گل‌ها، مخزنی حاوی تخم هایی کشیده، نوک دار و خاکستری رنگ وجود دارد.

تشابه و تقلب

برگ‌های کاهو به برگ‌های کاسنی فرنگی شباهت دارد.

محل رویش: چین، هند، پاکستان، بنگلادش، عربستان و ایران.

مراحل کاشت، داشت و برداشت

تکثیر کاهو از طریق کاشت تخم آن، اوایل بهار یا اوایل پاییز انجام می شود. برداشت کاشتِ بهاره کاهو، تابستان انجام می‌شود؛ ولی برداشت کاشت پاییزه، اوایل بهار سال بعد است.

اجزای مورد استفاده و مشتقات: برگ، تخم و روغن تخم.

عناصر تشکیل دهنده

در هر صد گرم کاهو، ۹۴ گرم آب، ۱/۳ گرم پروتئین، ۳/۵ گرم کربوهیدرات، ۰/۳ گرم مواد چرب، ۶۸ میلی گرم کلسیم، ۲۶ میلی گرم فسفر، ۱/۴ میلی گرم آهن، ۹ میلی گرم سدیم، ۲۶۴ میلی گرم پتاسیم، ۱۹۰۰ واحد بین المللی ویتامین a،
۰/۰۵ میلی گرم ویتامین b۱،
۰/۰۸ میلی گرم ویتامین b۲،
۰/۴ میلی گرم ویتامین b۳ و ۱۸ میلی گرم ویتامین c وجود دارد. کاهو، حاوی اسید اکسالیک، اسید مالیک، اسید سوکسینیک، ماده لاکتوکوپیکرین، لاکتوکاروم، لاکتوسین، مانیت، آسپاراژین، اسانس روغنی فرّار، ماده تلخ، آلکالوئید هیوسیامین، مقدار بسیار کمی آرسنیک، نیکل، کبالت، ید، مس و سولفور است. مانیت، ماده‌ای سفیدرنگ، شیرین، بی بو و محلول در آب است.

طبع و مزاج

برگ کاهو در اول درجه دوم سرد و تر است. تخم آن در درجه دوم سرد و خشک است.

نفع خاص
کاهو برای تسکین حدت صفرا و خون. تخم کاهو به عنوان منوم و برای تخدیر و رفع سردرد.

افعال و خواص

کاهو مصفی خون، مولد خون رقیق و صالح، مسکن عطش، مفتح سدد، منوم، ملین، مدر بول و رادع است. تخم‌کاهو، مخدر و منوم می‌باشد و افعال و خواصی مانند آب برگ کاهو دارد. روغن تخم کاهو، محلل سفتی ها، مرطب مغز و منوم است.

کاهو مضرات آب و هوای وبایی را دفع می کند، باعث رفع خماری می شود، مانع صعود بخار معده به مغز می شود و برای یبوست صفراوی، یبوست سوداوی، التهاب، سردرد، نزله، سرفه صفراوی، ورم‌های گرم، حکه، جزام، جنون، یرقان، درد پستان، تب های گرم، زخم مثانه، زخم مجاری ادرار، سوزش مثانه و سوزش ادرار مفید است.

خوردن کاهو با سرکه، اشتها را برمی‌انگیزد و یرقان و درد معده را بهبود می بخشد.

کاهوی پخته شده نسبت به کاهوی خام غذائیت بیشتری دارد، مولد شیر است و درد سینه را التیام می‌بخشد.

ضماد برگ کاهو برای ورم چشم، ورم های گرم، سوزش پوست، التهاب و در رفتگی استخوان مفید است.

ذرور سوخته برگ کاهو، قلاع و زخم را بهبود می‌بخشد.

خوردن دو درهم تخم کاهو، برای احتلام، نزله، زکام، دردسینه، تقطیرالبول و سیلان منی نافع است.

طلای تخم‌کاهو، گزیدگی عقرب را التیام می‌بخشد. طلای تخم‌کاهو بر پیشانی، مانع ریختن فضولات به چشم می شود، منوم است و سردرد را تسکین می دهد. طلای تخم‌کاهو بر موی سر، از ریزش مو جلوگیری می کند.

روغن تخم کاهو برای مالیخولیا و صرع های خشک مفید است. طلای روغن تخم کاهو با روغن گل محمدی، سردرد گرم را بهبود می‌بخشد.

مقدار مصرف: از آب برگ کاهو تا سی درهم.

مضرات

خوردن کاهو برای مبتلایان به سل و ربو مضر است. زیاده روی در خوردن کاهو باعث ضعف نیروی جنسی، نفخ، فراموشی، حواس پرتی، کند ذهنی، ضعف بینایی و تاریکی دید می شود. خوردن تخم کاهو، ضعف نیروی جنسی را در پی دارد. شیرابه ساقه گیاه کاهو، سمی است.

مصلحات و تدابیر

نعناع، کرفس، زیره و هلیله پرورده، برای برگ کاهو؛ مصطکی برای تخم کاهو.

بدل: خشخاش و خون سیاوشان برای تخم کاهو.

منبع: کتاب مفردات اثر آقای سیدمحمدعلی سیدنظری