نمی‌توان شلغم را از زمستان های ما ایرانی‌ها جدا کرد. این یک رسم بسیار عالی است که از قدیم بین ایرانی‌ها رواج داشته است. شلغم خواص زیادی از جمله بهبود سرفه و نرم کردن سینه دارد که می توان از آن در درمان بعضی بیماری‌ها استفاده کرد.

از بعضی اجزای دیگر گیاه شلغم هم در درمان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد که در ادامه مفصلا به آن می‌پردازیم.

در این مقاله به معرفی کامل گیاه شلغم می‌پردازیم و از کاربردهای درمانی آن به شما می گوییم.

نام فارسی: شلغم
نام عربی: اللِّفْت
نام اردو: شلجم
نام انگلیسی: Turnip
نام علمی: Brassica Rapa از خانواده Brassicaceae

ماهیت گیاه شلغم

شلغم غده زیر زمینی گیاهی دو ساله است که ارتفاع آن به پنجاه سانتی متر می‌رسد.
برگ های پایین گیاه، پهن، کمی چروکیده، کرک دار، خشن و نسبتاً ضخیم اند و رگبرگ هایی کاملا مشخص دارند. برگ های قسمت پایین‌تر، معمولاً چند بریدگی عمیق دارند. از وسط برگ های شلغم، پس از مدتی ساقه های نسبتاً قطور می روید که سطح مقطع آن دایره ای شکل است و در قسمت‌های بالاتر، منشعب می‌شود. روی این ساقه، برگ هایی جدید با ظاهری متفاوت می روید؛ این برگ ها، کشیده و تقریبا قلبی شکل هستند و بدون دمبرگ رشد می‌کنند.
گل های گیاه شلغم، کوچک و زرد رنگ هستند و هر گل چهار گلبرگ قطره ای شکل و کاملاً جدا دارد.

میوه های گیاه شلغم، غلاف های سبز، کوچک، باریک و کشیده اند و در قسمت بالای ساقه می رویند. درون هر غلاف، تخم هایی کوچک، کروی شکل و تیره رنگ وجود دارد.
غده زیر زمینی گیاه شلغم، معمولاً کروی شکل، کمی پهن و گاه کمی کشیده و تقریباً اندازه پرتقال است. نیمه بالای غده زیر زمینی شلغم، صورتی پر رنگ و نیمه پایین آن سفید است. در پایین ترین قسمت غده زیر زمینی شلغم، ریشه ای کشیده، نسبتاً ضخیم، مخروطی شکل و سفید رنگ وجود دارد.
بهترین شلغم، شیرین و بی ریشه است.

تشابه و تقلب

گل گیاه شلغم شبیه گل و گیاه شب بو، خردل، کلزا، وسمه و کلم است. غلاف میوه گیاه شلغم به غلاف شب بو شباهت دارد.

محل رویش: چین، هند، پاکستان و ایران.

مراحل کاشت داشت و برداشت

تکثیر گیاه شلغم از راه کاشت تخم انجام می شود. گونه‌های زودرس گیاه شلغم را نیمه دوم بهار می کارند و پس از ۴۰ تا ۵۰ روز، یعنی پیش از شروع گرمای شدید تابستان، برداشت می‌کنند. گونه‌های دیررس گیاه شلغم را از اواخر تابستان می کارند و حدود ۲ ماه بعد در پاییز، برداشت می‌کنند. گیاه شلغم در هوای سرد، به خوبی رشد می کند؛ ولی در هوای گرم، رشد نمی کند.

اجزای مورد استفاده و مشتقات: غده زیر زمینی، برگ، تخم و روغن تخم.

عناصر تشکیل دهنده

در صد گرم شلغم خام، ۹۱ گرم آب، ۱ گرم پروتئین، ۰/۲ گرم مواد چرب، ۶/۶ گرم کربوهیدرات، ۰/۷ گرم خاکستر، ۳۹ میلی گرم کلسیم، ۳۰ میلی گرم فسفر، ۰/۵ میلی گرم آهن، ۴۹ میلی گرم سدیم، ۲۶۸ میلی گرم پتاسیم، ۰/۰۴ میلی گرم ویتامین b۱،
۰/۰۷ میلی گرم ویتامین b۲،
۰/۶ میلی گرم ویتامین b۳ و ۳۶ میلی‌گرم ویتامین c وجود دارد.

در صد گرم شلغم پخته شده با آب کم، ۹۳ گرم آب، ۰/۸ گرم پروتئین، ۴/۹ گرم کربوهیدرات، ۰/۵ گرم خاکستر، ۳۵ میلی گرم کلسیم، ۲۴ میلی گرم فسفر، ۰/۴میلی گرم آهن، ۳۴ میلی گرم سدیم، ۱۸۸ میلی گرم پتاسیم، ۰/۰۴ میلی گرم ویتامین b۱،
۰/۰۵ میلی گرم ویتامین b۲،
۰/۳ میلی گرم ویتامین b۳ و ۲۲ میلی گرم ویتامین c یافت می‌شود.

در صد گرم برگ خام گیاه شلغم، ۹۰ گرم آب، ۳ گرم پروتئین، ۰/۳ گرم مواد به چرب، ۵ گرم کربوهیدرات، ۱/۴ گرم خاکستر، ۲۴۶ میلی گرم کلسیم، ۵۸ میلی گرم فسفر، ۱/۸ میلی گرم آهن، ۷۶۰۰ واحد بین المللی ویتامین A،
۰/۲۱ میلی گرم ویتامین b۱،
۰/۳۹ میلی گرم ویتامین b۲،
۰/۸ میلی گرم ویتامین b۳ و ۱۳۹میلی‌گرم ویتامین c وجود دارد.

در صد گرم برگ پخته شده گیاه شلغم با آب کم و در زمان کوتاه، ۹۳ گرم آب، ۲ گرم پروتئین، ۰/۲ گرم مواد چرب، ۳/۶ گرم کربوهیدرات، ۰/۷ گرم خاکستر، ۱۸۴ میلی گرم کلسیم، ۳۷ میلی گرم فسفر، ۱/۱ میلی گرم آهن، ۶۳۰۰ واحد بین المللی ویتامین a،
۰/۱۵ میلی گرم ویتامین b۱،
۰/۲۴ میلی گرم ویتامین b۲،
۰/۶ میلی گرم ویتامین b۳ و ۶۹ میلی گرم ویتامین c یافت می شود.

طبع و مزاج

شلغم در اول درجه دوم گرم و آخر درجه اول تر است. تخم گیاه شلغم در اول درجه سوم گرم و در درجه اول تر است.
نفع خاص: تقویت باه، تقویت چشم و رفع عسرالبول.

افعال و خواص

همه اجزای گیاه شلغم خاصیت تریاقیت دارند. شلغم، ملین، مشهی، مولد منی، مفتت سنگ و مدر بول است.

برگ نازک گیاه شلغم، مدر قوی بول است. تخم شلغم، مبهی و مشهی است، خاصیت تریاقیت دارد و نسبت به خود شلغم، افعال و خواص قوی‌تری دارد. روغن تخم شلغم، محل ریاح است.

برای یادگیری مفهوم کلمات تخصصی طبی به مقاله واژگان تخصصی طب اسلامی ایرانی مراجعه کنید.

خوردن شلغم پخته شده، غذائیت زیادی دارد، ملین سینه است و سرفه را بهبود می بخشد.

اگر شلغم را در سرکه بپرورانید، خوردن آن مقوی احشاء و مشهی است. خوردن پودر ریشه های غده زیر زمینی شلغم با عسل، برای درمان ورم طحال و عسرالبول مجرب است. ضماد شلغم پخته شده، محلل اورام است.

نطول آب جوشانده همه اجزای گیاه شلغم یا طلا یا ضماد آن، به بهبود شقاق ناشی از سرما، نقرس و حکه کمک می‌کند.

نوشیدن و تدهین روغن تخم شلغم، مقوی آلت تناسلی است و درد را تسکین می بخشد.

مقدار مصرف: از تخم شلغم تا دو درهم.

مضرات

تخم شلغم، تولید ریاح می‌کند و در گرم مزاجان باعث سردرد می شود. برگ گیاه شلغم، دیرهضم و نفاخ است.

مصلحات و تدابیر

سکنجبین، ترشی‌ها، گلقند، خشخاش سیاه و شکر برای تخم گیاه شلغم. فلفل سیاه، زیره و شیرینی‌ها برای برگ گیاه شلغم.

بدل: چغندر، زردک.

منبع: کتاب مفردات اثر آقای سید محمدعلی سیدنظری