نویسندگان: دکتر محسن ناصری، دکتر حسین رضایی زاده، دکتر رسول چوپانی، دکتر مجید انوشیروانی (اعضای هیات علمی دانشگاه های علوم پزشکی تهران و شهید بهشتی مشهد و شاهد)

تعداد صفحات: ۲۷۶

قطع و نوع جلد: وزیری (شومیز)

یک شروع لذت‌بخش

این کتاب، بهترین شروع، برای علاقه مندان به طب سنتی ایران بوده و بهترین جمع بندی وتکمیل کننده، برای فعالان طب سنتی هست.

مدت هاست که در جست و جوی کتاب یا جزوه ای کامل، درباره مبانی طب سنتی بودم. مطالبی، برای کسانی که علاقه مند به یادگیری طب سنتی بوده و میخواهند، این طب را بصورت اصولی و پایه ای فراگیرند. بارها به کتاب فروشی ها مراجعه کردم تا اینکه با این کتاب نفیس آشنا شدم.

این کتاب، تقریبا به تمام موضوعات طب سنتی، پرداخته و کلیات و بسیاری از جزئیات، مباحث و موضوعات طب سنتی را، مورد توجه قرار داده است. البته نباید انتظار داشت که هر موضوع را، تمام و کمال، در خود جای داده باشد، زیرا در آن صورت به ده ها جلد کتاب میرسید. این کتاب سعی کرده، یک دید بسیار وسیع از طب سنتی را مطرح کرده و یک شروع بسیار قوی برای کسانی باشد که میخواهند در حیطه طب سنتی، فعالیت کنند.

این کتاب برای افرادی که سالها در حوزه طب سنتی فعالیت دارند نیز، بسیار مفید بوده و به دید این عزیزان عمق بیشتری میبخشد و همچنین یک جمع بندی از کلیات طب سنتی میباشد.

سرفصلهای اصلی کتاب

بخش اول: کلیات و امور طبیعیه

در این بخش به تمامی اصول طب سنتی پرداخته شده است که شامل ارکان، مزاجها، اخلاط، اندامها، ارواح، قوا و افعال هستند.

بخش دوم: اسباب و علل

در این بخش، علت هایی که باعث بیماری میشوند و اسباب و علل سلامتی و تندرستی بیان شده است.

بخش سوم: دلایل و علائم بیماری

این فصل، جهت آموزش راه های تشخیص درست بیماری نگارش شده است. در این بخش، با انواع روشهای تشخیصی از جمله، نشانه شناسی، نبض شناسی، ادرار شناسی و مباحث دیگر مربوط به تشخیص بیماری ها آشنا می شوید.

بخش چهارم: دانش نگاهداشت تندرستی (تدابیر حفظ الصحه)

در این بخش با آداب زندگی  سالم آشنا میشویم. سبک زنگی سالم، برای تداوم تندرستی و درمان سریع تر بیماری ها یک اصل اساسی است که در این بخش از کتاب، بخوبی به بیان آن پرداخته شده است.

بخش پنجم: تدابیر درمانی

در این بخش، مواردی که برای درمان، به کار می‌رود بیان شده است. استفاده از انواع ابزارهای درمانی در طب سنتی، آورده شده و کارکرد این ابزارهای درمانی، بیان گردیده است.

 بخش ششم: اصول داروشناسی

در این بخش با کلمات و تعاریفی که در بیان و توصیف داروها و غذاها، استفاده میشود، آشنا میشوید. این بخش، به شما کمک میکند تا بتوانید از منابع طب سنتی که درباره خواص داروها نوشته شده است، بهره ببرید.

بخش هفتم: مفردات غذایی

این بخش، مربوط به خواص انواع خوراکی های مهم است. این مفرده ها، شامل تعدای از حبوبات، گوشت ها، لبنیات، میوه ها و سبزیجات می باشد.

بخش هشتم: تصاویر

بعضی از مباحث طب سنتی ایرانی، برای کسانی که به تازگی با این مفاهیم آشنا شده اند، کمی دشوار است. در این بخش از کتاب، برای تفهیم بیشتر مباحث طب سنتی، از عکسهای رنگی و مثالهای ساده، استفاده شده است. این بخش به شما کمک میکند که مباحث خوانده شده را در ذهن خون مجسم کرده و تثبیت کنید.

پیش گفتار کتاب

کتاب مروری بر کلیات طب سنتی ایران که اکنون سومین نگارش و دومین ویرایش آن پیش روی شماست، تلاش دارد پاسخگوی هرچند ناچیزِ این نیاز و عطش، به‌خصوص برای افرادی که تازه پای در این راه گذارده‌اند، باشد. در چاپ پیشین و نیز در این ویرایش نو، تلاش کرده‌ایم ضمن حفظ اصطلاحات طب سنتی ایران و اصالت بیان، با روشی مناسب به ساده‌‌سازی مطالب بپردازیم؛ کوشش ما آن بوده است که در روند ساده‌سازی مطالب و نزدیکی بیشتر آن به زبان امروز، به مفاهیم ژرف و محتوای فلسفی گزاره‌های طبی آسیبی نرسد و مقصود حکیمان، ناخواسته دچار آسیب و دگرگونی نشود. با این حال خوانندگان گرانقدر آگاه باشند که این کتاب، تنها روزنی به گستره پهناور طب سنتی ایران است و لازم است آنان به این توشه بسنده نکنند، بلکه آن را دستمایه پژوهش ژرف‌تر و جستجوی بیشتر قرار دهند و از پیمودن بقیه این راه باز نایستند.

به‌ هر روی استقبال بسیار خوب علاقه‌مندانِ گروه علوم پزشکی از کتاب و اتمام شمارگان آن، بهانه‌ای شد تا به ویرایش دوّم کتاب با تجدید نظر و افزوده‌های نو همّت بگماریم. از جمله، مطالبی بر بخش تدابیر حفظ‌ الصحه یا دانش نگاه‌داشت تندرستی -که از اهداف بزرگ احیاء و نوسازی طب سنتی ایران است- افزوده شد. در ویرایش جدید، دکتر مجید انوشیروانی به جمع نویسندگان کتاب پیوست، و به‌علاوه به بازخوانی کلّ متن و ویرایش آن، و بازنویسی یا بهسازی برخی تعریف‌ها و مثال‌ها اهتمام ورزید. دکتر مهدی علی‌زاده نیز شمار زیادی از تصاویر آموزشی و طرح‌های نمادین خود را بی‌دریغ در اختیار ما گذاشت که کمک شایانی به عینی‌سازی مفاهیم و تعمیق یادگیری می‌نماید. در اینجا ضمن قدردانی از ایشان، امیدواریم به‌زودی شاهد روزی باشیم که کتاب مرجعی – هم اصیل و هم امروزین- از مبانی، داروشناسی، تدابیر تندرستی، و معالجات طب سنتی ایران منتشر شود که هر بخش و فصل آن، حاصل پژوهش و به نگارش یکی از محقّقان و اساتید طب سنتی ایران و مبتنی بر شواهد پایه‌ و بالینی علمی روز و مستند به مقالات تحقیقی باشد.

بخشی از متن کتاب

هر مکتب طبی با نظریه و دیدگاهی خاص به موضوع خود، یعنی تندرستی و بیماریِ انسان می‌نگرد. برای شناخت صحیح هر مکتب لازم است با اصطلاحات و لغات فنّی آن طبق تعریف دانشمندان همان مکتب آشنا شد، با آن زبان سخن گفت و بلکه با آن زبان، فکر و اجتهاد کرد. بسیاری از تعاریف و اصطلاحات در طب سنتی ایران، عقلی و فلسفی هستند و در گام اول به دلیل  ناآشنایی فراگیرنده با بیان فلسفی یا ناهمخوانی آنها با برخی دانسته‌های پیشین وی، سؤال‌های مختلفی برای فرد مبتدی پیش می‌آید، ولی پس از مدتی این سؤالات پاسخ خود را می‌گیرد و افق و دیدگاه جدیدی فرا‌روی ذهن دانشجو گشوده می‌شود.

توصیة ما به فراگیرندگان طب سنتی ایران و همچنین پزشکانی که قصد دارند از این مکتب به‌عنوان روش درمانی بهره ببرند این است که برای یادگیری مطالب و اصطلاحات این مکتب، پرونده جدیدی در ذهن باز کنند و در ابتدای راه از به‌هم‌آمیختن دو دیدگاه طب سنتی و پزشکی رایج به شدت خودداری کنند.

مكتب طب سنتي ايران نیز مانند سایر مكاتب طبی، داراي ديدگاه فلسفی خاص خود است و براي بيان آنها از مجموعه‌ای از لغات و اصطلاحات تخصصی استفاده مي‌کند. بنابراین، براي فهم كامل گزاره‌های آن لازم است اين لغات عيناً آموخته، فهم شده و به‌كار برده شوند. از سوی دیگر باید توجه داشت که برخی از این کلمات، به لغات متداول و معمول امروزی شباهت دارند، اما در زمان خود اصطلاحاتی تخصصی بوده‌اند و مفهوم امروزینشان از آن مفاهیم اصطلاحی بسیار دور است. مثلاً واژة طبیعت در تداول امروزینش به مفهوم آفریده‌های خداوند از دشت و کوه و جنگل و دریا و گیاهان و جانوران است و معادل با nature به‌کار می‌رود، ولی در طب سنتی ایران به مفهوم قوة مدبرة بدن و نیز مفاهیم فرعی دیگر می‌باشد. از میان نمونه‌های دیگر این اشتراک در لفظ و اختلاف در معنی، می‌توان به واژه‌های استفراغ، اسهال، روح، بخار، کثیف، لطیف، التهاب، و اضطراب اشاره کرد.

خطای رایج دیگر، تلاش برای تطبيق يا ترجمة تحت‌اللفظيِ اين اصطلاحات به لغات مرسوم در پزشكي رايج است، این کار نه‌تنها ضرورتي ندارد بلكه در بسیاری موارد، می‌تواند موجب بدفهمی و گمراهی در درک مقصود حکما ‌شود، زیرا مبنای فلسفی مكتب طب سنتي ايران با پزشكي رايج متفاوت است و به همين دليل، دیدگاه حکما در مورد فیزیولوژی و آسیب‌شناسی (پاتولوژی)، روش تقسيم‌‌بندي بیماری‌ها و اصول تشخيص و درمان آنها و نهایتاً نام‌گذاري بيماري‌ها نيز در اين دو رويكرد با يكديگر متفاوت است. به بیان دیگر اختلاف طب سنتی با طب جدید تنها اختلافی زبانی (linguistic) نیست، از این رو رویکردی صرفاً لغوی و زبانی برای تطبیق اصطلاحات طب سنتی با واژه‌های طب جدید کاری شتابزده و بی‌بنیاد است.

صرف‌نظر از اختلافات دو مکتب باید گفت آنچه عملاً در هر مكتب پزشکی مهم است تشخيص و درمان درست بيماري و رسیدن به نتيجة مناسب مي‌باشد، زیرا در علوم تجربی، معیار درستی یک تئوری در عمل و تجربه آشکار می‌شود. اگر دیدگاه طب سنتی ایران به‌خوبی فرا گرفته شود و از التقاط(Eclectism)  و شتابزدگی پرهیز شود، در یک رویکرد عمل‌گرایانه (Pragmatistic) و تلفیق منطقی (Rational Integration) می‌توان در هر دو حیطة حفظ سلامت و درمان بیماری‌ها موفق‌تر عمل کرد. طب سنتی ایران توانایی حل بعضی از مشکلات طبی را دارد و می‌تواند در کنار روش‌های درمانی نوین و نه در مقابل آنها، یار و یاور سیستم پزشکی و خدمات بهداشتی‌ـ‌‌ درمانی گردد.