همه اطلاعاتی که درباره سیب و مصرف درمانی آن باید بدانید!

سیب یکی از میوه‌های در دسترس و پرطرفدار، برای ما ایرانی‌هاست. در ایران سه نوع سیب زرد، سبز و قرمز را می‌شناسیم که نوع سبز آن به دلیل نارس بودن، از نظر خواص، با دو مدل دیگر تفاوت هایی دارد. سیب یک خانواده پرمنفعت است. خانواده‌ای که شامل سیب شیرین، سیب ترش، سیب میخوش (نه ترش و نه شیرین)، سرکه سیب، برگ سیب و شکوفه سیب می‌شود. البته سیب در حالت‌های پوست کنده و آبگیری شده هم استفاده می‌شود که خواص متفاوتی می‌تواند داشته باشد.

در این مقاله به صورت تخصصی به معرفی سیب، خواص آن و نگاه طب اسلامی ایرانی (طب سنتی) به آن می‌پردازیم. این مقاله به خاطر نگاه تخصصی که به سیب و محصولاتش دارد شامل واژه‌های خاصی است که باعث می‌شود طبیب سنتی بهتر به مفاهیم آن‌ها پی ببرد. در صورتی که معانی این واژه‌ها برای شما مبهم بود می‌توانید به مقاله اصطلاحات طب سنتی مراجعه کنید.

طبع و مزاج سیب

سیب شیرین، گرم و تر است. مزاج سیب ترش، سرد و خشک است، مزاج سرکه سیب سردو خشک است.

خواص سیب و فرآورده‌های آن

نفع خاص سیب: سیب برای تقویت اعضای رئیسه و تفریح روح حیوانی، سرکه سیب برای تقویت طحال و نیروی هاضمه و به‌عنوان ملطف و قاطع اخلاط غلیظ بکار میرود.

سیب رسیده شیرین ملطف روح و روان ، مقوی اعضای رئیسه، مقوی معده، مقوی اعصاب، مقوی عضلات، مشهی(اشتها آور) و مفرح است. سیب شیرین، مفرح، ملطف روح حیوانی، دافع سموم و مسکن حرارت است. سیب مقوی فم معده است. مانع ریختن فضولات به معده می‌شود. بوی بد دهان را ازبین میبرد، از ابتلا به سرطان جلوگیری می‌کند و صفرا را از معده بیرون میراند. خوردن سیب با پوست یبوست و تنبلی روده و کبد را برطرف می سازد. خوردن سیب شیرین پخته شده برای سرفه خشک مفید است. نوشیدن آب سیب سرماخوردگی و گرفتگی صدا و اسهال صفرایی را بسیار بهبود می بخشد و به اخراج سنگ کیسه صفرا کمک می کند. ضماد گوشت سیب گزش نیش عقرب یا زنبور و درد پلک چشم را التیام می بخشد.

خوردن و بوئیدن سیب نشاط ‌آور بوده و سبب تقویت اعضای اصلی و حیاتی بدن شامل کبد و قلب و مغز می‌شود.

وسواس ناشی از سودا را درمان می‌کند.

هم دهان و دندان و هم معده و سیستم گوارش را از وجود ذرات باقیمانده غذا پاک می‌کند،

سیب خوشبو کننده معده و دهان نیز هست.

خوردن سیب پیش از غذا موجب پاکسازی معده و برانگیختن اشتها می‌شود.

چون توان جویدن و هضم کردن در مواقع بیماری کم می‌شود، برای راحتی بیمار و نیل سریع‌تر به اثرات درمانی، معمولاً به جای خود میوه، آب یا کمپوت (پخته) سیب توصیه می‌گردد.

مصرف سحرگاهی سیب و آب سیب، موجب می‌شود که فرد در طول روزه‌داری از عطش، التهاب معده، کاهش تمرکز و بی‌حوصلگی دور باشد.

نکته: پوست سیب، ملین است و یبوست را نیز برطرف میکند اما سیب بدون پوست و آب سیب، قابض است و ممکن است باعث یبوست شود. از طرفی نیز بسیاری از بیماران بعلت ضعف معده و ضعف بدن از خوردن سیب کامل عاجز هستند و مجبورند آب سیب میل کنند. اگر بیمار دچار اسهال شدید بود میتوان آب سیب تنها به او خورانید ولی اگر دچار یبوست بود و یا ترس از بوجود آمدن یبوست داشت باید آب سیب را مخلوط با آب هویج به او خورانید تا موجب یبوست نشود.

سیب ترش، نارس و به رنگ سبز است و طبع سرد و خشک دارد.قابض است و مسکن قی(استفراغ) و مسکن عطش است. خوردن سیب ترش برای غلبه صفرا و قلیان هم بسیار مفید است و برای دفع وسواس بهتر از سیب شیرین عمل میکند. رب سیب ترش که بدون افزودن شیرینی قوام یافته باشد غلبه صفرا، غلیان خون، قی، اسهال صفراوی و غم و غصه را برطرف می کند.

بیماران تبدار بهتر است از سیب نارس و آب آن استفاده کنند چون سریعتر تب را کاهش میدهد.(هر چند مصرف زیاد سیب نارس باعث کاهش حافظه میشود اما تب میتواند ضرر زیادی به بدن برساند)

سیب میخوش خلط صالح تولید می‌کند، برطرف کننده تشنگی و حالت تهوع و اسهال صفراوی می‌باشد و در سایر موارد مانند سیب ترش است.

برگ سیب قاتل دیدان(کرم گوارش) است و خاصیت تریاقیت(ضد سموم)دارد. ضماد عصاره برگ سیب، محلل اورام گرم است و به دفع سم عقرب و سایر سموم کمک می‌کند.

سرکه سیب قاتل دیدان، مشهی، مهزل(لاغر کننده)، ضد عفونی کننده، ضد باکتری، ضد قارچ، مفتح سدد طحال و عروق ماساریقا، قابض و مجفف(خشک کننده)قوی است. سرکه سیب عفونت های خونی و صفرایی، التهاب معده، انسداد دستگاه گوارش، بیماری های کبد، مسمومیت غذایی، قند خون، خونریزی داخلی، بیماریهای قلبی، فشارخون، چربی خون، انسداد عروق، ورم مفاصل، روماتیسم، نقرس، سوختگی، خارش، کهیر و اگزما، جوش صورت، تبخال، چربی پوست، شوره سر، چربی مو، اختلال‌های بینایی و سنگینی گوش را بهبود می‌بخشد.

سرکه سیب بسیار سریع و نفوذ است و ادویه را به اعضای مورد نظر به ویژه طحال می رساند چند. روز متوالی ناشتا نوشیدن سرکه سیب کرمهای معده و روده را میکشد.

اگر مقداری انجیر یا مویز یا پوست ریشه کبر را در سرکه سیب بخیسانید ناشتا نوشیدن سرکه آن برای تحلیل ورم طحال و استسقاء مفید است.

آشامیدن سرکه سیب که در آن مازریون خیسانده باشند به همراه عسل به بهبود استسقاء و رفع برودت رحم کمک می کند.

بوییدن سرکه سیب ممزوج با روغن بادام شیرین یا روغن گل محمدی یا گلاب یا آب خیار، سردرد گرم سرسام و هذیان را برطرف می‌کند.

استشمام بخار حاصل از آجر داغ  افتاده در سرکه‌سیب، مفتح سدد بینی است.

حقنه محلول سرکه سیب گرم و نمک پس از حقنه ملین،  زخم امعاء را التیام می بخشد. غرغره محلول رقیق سرکه سیب و نمک، گلو درد کهنه، نزله خناق و دندان درد را بسیار بهبود می بخشد.

مضمضه محلول رقیق سرکه سیب و نمک یا زاج سفید دندان را سفید کرده به محکم شدن لثه ها و جلوگیری از خونریزی لثه کمک میکند.

شکوفه سیب مفرح است.

ترکیبات درمانی سیب در طب سنتی

سیب شیرین رنده شده با عسل: خوردن سیب رنده شده با عسل برای اسهال کودکان و درد سینه نافع است.

آب سیب میخوش با عسل: مکیدن محلول آب سیب میخوش با عسل مولد خلط صالح و مسکن عطش است و اسهال صفراوی را برطرف میکند.

سیب و بیدمشک و عسل:
یک فالوده گوارا برای رفع کمخونی

یک کیلو سیب (سیب قرمز یا سیب گلاب بهتر است)
2 لیوان عرق بیدمشک ناب
5 قاشق غذاخوری عسل
یک تا دو قاشق گلاب.

ابتدا سیب‌ها را کاملاً شسته و با پوست رنده کنید، عرق بیدمشک، عسل و گلاب را اضافه کنید و مخلوط کنید؛ مواد را در یک ظرف غیرفلزی بریزید و یک شب تا صبح در یخچال نگه دارید تا رنگ آن کدر شود و سپس در طول روز دو استکان مصرف شود.

مضرات خانواده سیب

تا زمانی که سیب کاملاً از معده خارج نشده نباید اقدام به غذا خوردن کرد.زیاد خوردن سیب به خصوص سیب نارس باعث نفخ، تولید باد، ضعف هضم و ایجاد درد شکم می‌شود. مصرف آن در افراد دارای معده مرطوب مضر است.

سیب ترش مضر سینه و ریه است و زیاده روی در خوردن آن ذات الریه و ضعف اعصاب را به همراه دارد. همچنین برای مبتلایان به اسهال خونی مناسب نیست. زیاد خوردن سیب نرسیده باعث ابتلا به تب های مرکب و فراموشی می شود.
اگر عروس در هفت روز اول بعد از زفاف سیب ترش بخورد باعث عقیمی رحمش می شود. پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله می فرماید: عروس را در هفته اولش از شیر، سرکه، گشنیز و سیب ترش بازدارید زیرا این چهار چیز رحم را سرد میکند و …. سیب ترش حیض شدن زن را قطع می کند و این برای او یک بیماری است. دراسة فی الطب الرسول المصطفی، جلد ۴، ص ۶۱۳ الی ۶۱۶

سرکه سیب نیروی جنسی را ضعیف میکند و برای رحم نیز مضر است. سرکه سیب برای ناقهین، کهنسالان، سرد مزاجان، کسانی که در معده شان ریاح غلیظ دارند و مبتلایان به ضعف اعصاب، بیماری‌های ریوی تازه، ضعف احشاء و درد مفاصل ضرر دارد.

حضور سیب در سفارشات ائمه (ع)

از مجموع روایات بدست می آید که سیب چند خاصیت مهم دارد:

1. سیب برطرف کننده تب است مخصوصا اگر تب ناشی از بیماری ویروسی و واگیردار باشد(در روایات و در طب سنتی به بیماریهای واگیردار که نشانه هایی همچون تب داشته است را وبا مینامیده اند)
2. سیب، بدن را از سموم پاکسازی میکند. مخصوصا سویق سیب هم برای سموم و هم برای خون دماغ ، بسیار نافع است و سریع عمل میکند. (برای تهیه سویق، سیب را خشک کرده و آرد میکنند و آن را تفت میدهند(
3. سیب، تقویت کننده قلب است.
4. سیب پاکسازی کننده و خوشبو کننده دهان و معده است.

روایات درباره سیب:

• به امام صادق عرض کردم شخصی بیمار می‌شود اطبا آن را به پرهیز امر می‌کنند و فرمود اما ما اهل بیت پرهیز نمی‌کنیم مگر از خرما و خود را با سیب و آب سرد درمان می‌کنیم. الکافی، کلینی، ج8 ص291.(صحبت از تب شد امام ع می‌فرماید درمان نمی‌کنیم مگر با سیب و آب سرد.)
• سیب نافع است برای چند مورد درمان است برای سم و سحر و بیماری‌هایی که از طرف اهالی زمین می‌باشد و برای غلبه بلغم و منفعت سیب از هر چیز دیگری زود تر می‌رسد.  الکافی، کلینی، ط اسلامیه، ج6 ص355.
• همانا سیب سریع ترین دارو از نظر تاثیر برای قلب است بیماری‌های قلبی را هم درمان می‌کند. طب الائمه، ابن سابور زیات نیشابوری، ص135.
• شخصی از سرزمین وبادار به امام خبر داد پس امام برای او نوشت برتو باد سیب پس سیب بخور و او این کار را انجام داد و خوب شود و فرمود سیب حرارت را خاموش می‌کند و داخل بدن را سرد می‌کند و تب را برطرف می‌سازد.  دعائم الاسلام، قاضی نعمان، ج2 ص148.
• برای سم ها داروی نافع تر از سویق سیب نمی‌شناسم. الکافی، کلینی، ج6، ص356، ط اسلامیه.
• امام علی(ع) فرمودند: “سیب بخورید، که معده را می‏‌پالاید.الکافی، جلد 6، صفحه 357، حدیث 11 عن مسمع بن عبد الملک عن الإمام الصادق علیه‏‌السلام دانش نامه احادیث پزشکی: 1 / 418
• رَعَفْتُ سَنَةً بِالْمَدِينَةِ فَسَأَلَ أَصْحَابُنَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ شَيْ‌ءٍ يُمْسِكُ الرُّعَافَ فَقَالَ لَهُمُ اسْقُوهُ سَوِيقَ التُّفَّاحِ فَسَقَوْنِي فَانْقَطَعَ عَنِّي الرُّعَافُ الکافی، کلینی، ج6، ص356، ط اسلامیه.

یک سال در مدینه خون دماغ می‌شدم و بعضی از اصحاب از امام صادق(ع) برای قطع شدن خون دماغ سوال کردند فرمود به او سویق سیب بدهید و به من دادند و خون دماغ قطع شد.

سلمان مومن زاده

کارشناس تخصصی طب اسلامی ایرانی

مدیر و موسس گروه آموزشی طبیس