آیا برای ترمیم هر زخم باید یک عمل ثابت انجام دهیم؟

به طور خلاصه، پوست، خارجی ترین و بزرگترین ارگان بدن است که از لایه های مختلف اپیدرم، درم و هایپودرم تشکیل شده است و وظایف مهمی دارد. از وظایف پوست میتوان به  نقش آن در زیبایی، حفاظت در برابر میکروارگانیسم ها، تنظیم درجه حرارت بدن و … نام برد.

زخـم یا جراحت (به انگلیسی : wound) در دانش پزشکی، آسیبی است که در آن، پوست خراشیده، پاره، بریده، سوراخ یا دریده شود یا بعلت یک تروما، با اینکه پوست سالم مانده ولی در زیر آن آثار قرمزی یا کبودی دیده شود. به بیان دیگر، جداسازی اتصال بین سلولی (تفرق اتصال) بخشی از پوست یا گوشت بدن را، زخم گویند.

اولین و مهم ترین نکته درباره زخم، این است که بدانیم، که زخمها، انواع و اقسامی دارند و هر نوع زخم نیز، درمانهای خاص خود را احتیاج دارد. حتی درمان بعضی از زخم ها، برای زخم های دیگر، زیان آور است. بنابراین، طبیب، با دیدن زخم باید نوع زخم را تشخیص داده و بر اساس آن اقدامات عملی را لحاظ کند.

جراحت به دو نوع بسته و باز تقسیم می‌شود؛ بریدگی یا پارگی پوست، از جمله جراحت‌های باز و کوفتگی‌ها از جمله جراحت‌های بسته می‌باشند.

نقشه درمان زخم

در این قسمت میخواهم، یک تصویر کلی از تشخیص تا درمان زخمها، ارائه دهم.

اقداماتی را که در مواجهه با انواع زخم باید انجام دهیم، به سه دسته کلی تقسیم میشوند.

1. تشخیص نوع و وضعیت زخم
2. اقدامات فوری (زخمهای اورژانسی)
3. اقدامات تکمیلی درمان زخم

تشخیص نوع و وضعیت زخم (بررسی زخم)

باید بدانیم که زخمها انواع و اقسامی دارند و باید بتوانیم با سوال کردن و معاینه بیمار و … نوع و وضعیت زخم را تشخیص دهیم.شناخت انواع زخم برای درمان مناسب آن، بسیار ضروری و مفید است.

در واقع هیچ استاندارد مشخصی برای طبقه بندی انواع زخم وجود ندارد و میتوان زخم ها را بر اساس مقیاس های متفاوتی طبقه بندی کرد.

چند نوع، دسته بندی زخمها

1. باز یا بسته بودن زخم
2. نوع بافت بستر زخم
3. طول مدت ابتلا به زخم
4. اتیولوژی زخم (علت زخم).
5. درجه الودگی به باکتری ها (عفونت)

 سوالاتی که باید در مواجهه با زخم ها پاسخ دهیم:

1. زخم در چه حدی فرو رفته؟ چند لایه از پوست، پاره شه؟ به اعضای دیگری از بدن نیز آسیب رسیده؟ مثلا آسیب به تاندون و رباطها،
2. زخم به چه علت ایجاد شده؟ جسم تیز؟ سوختگی؟ ماده شیمیایی؟ زخم دیابتی؟
3. زخم در چه وضعیتی است؟ تازه زخم شده یا تازه سوخته؟ در حال خونریزی است یا نه؟ عفونی است یا نه؟

اقدامات فوری

• • بندآوردن خونریزی ها: اگر شکاف پوست، عمیق نباشد، میتوان با بعضی از موارد، خونریزی را سریعا بند آورد. این موارد، معمولا طبع سرد و خشک داشته و قابض هستند. مانند: خاکستر پوست کدو سبز خورشتی، خاکستر نی، گلنار، مورد، بلوط و…

• خنک کردن سوختگی: اگر پوست تازه دچار سوختگی با آتش یا مواد شیمیایی و یا آب جوش شده است، باید به سرعت خنک شود، تا آسیب سوختگی به حد اقل برسد.

بهترین کار در این مرحله، ریختن آب سرد فراوان، به مدت چند دقیقه، با فشار آب خیلی ملایم بر روی پوست است.

• سپس استفاده از موارد سرد و مرطوب بر روی پوست، به کاهش درد و التهاب و بهبود علائم اولیه ی زخم کمک میکند. مثلا ضماد خیار، کاهو، ژل آلوئه ورا (برای ترمیم زخم بسیار نافع است) و…

• به هم آوردن پوست: برای اینکه دو طرف پوست، به یکدیگر جوش بخورد و برای بند آمدن خونریزی شدید و برای اینکه جای زخم، کمتر بر روی پوست بماند ،باید با روشهایی، دو پوست از هم باز شده را در کنار هم قرار دهیم.

روشهایی مثل بستن پارچه، بخیه زدن، چسبها و ضمادها و یا ترکیبی از این روشها.

• رفع عفونت: رفع عفونت ها نیز از اقدامات فوری محسوب میشود. چرا که عفونت ها ممکن است از راه خون، به نقاط دیگر بدن نیز آسیب برسانند. از طرف دیگر، تا وقتی که عفونت برطرف نشود، زخم ترمیم نخواهد شد. علائم عفونت این است که روی زخم خاکستری یا سفید شده و اگر شدید باشد، بوی مشمئز کننده ای نیز دارد. برای درمان 2واحد نمک و 5واحد عسل روی زخم بمالند تا عفونت برود و روی زخم به رنچ سرخ درآید. سوزش دارد ولی تحمل کنند. یک داروی قوی برای رفع عفونت و تسریع در روند بهبودی، مالیدن ترکیب داروی جامع امام رضا علیه السلام همراه با عسل به زخم است.

اقدامات تکمیلی درمان زخم

اگر زخم، دچار عفونت، خونریزی و مشکلات حاد دیگر نبوده و در حال بهبودی باشد، نیاز به مراقبتهایی دارد که درمان زخم را تسریع کرده و از عوارضی نظیر عفونت مجدد و خونریزی و درد و… جلوگیری کند.

• جلوگیری از عفونت

مواردی که برای بند آوردن خون نافع است، خاصیت ضد عفونی کنندگی نیز دارند. مانند پود گلنار. موارد دیگری نیز میتوان بصورت جوشانده هر چند ساعت یک دفعه، روی زخم ریخته و زخم را ضد عفونی کنیم. مواردی مانند جوشانده آویشن، سیر، پونه و…

• حفظ رطوبت

حفظ رطوبت زخم، بهبود زخم را سرعت میبخشد. از طرفی خشک شدن زخم، باعث میشود که جای زخم، دچار ترک شده و خونریزی و درد، تازه شود. برای حفظ رطوبت، همراه با ترمیم زخم، میتوان از ژل آوئه ورا و یا عسل استفاده کنیم.

• سرعت دادن به درمان زخم

1. پنج واحد روغن زیتون و دو واحد عسل بمالند تا زخم کاملا خوب شود.
2. یک داروی قوی برای رفع عفونت و تسریع در روند بهبودی، مالیدن ترکیب داروی جامع امام رضا علیه السلام همراه با عسل به زخم است.
3. با روشهای مختلفی، سعی کنید که به محل زخم، خونرسانی کنید. رسیدن خون به محل زخم باعث تسریع بهبودی زخم میشود. بادکش کردن اطراف زخم، زالو اندازی و حجامت اطراف زخم، همگی روشهای خوبی برای این هدف هستند.

• تدابیر نماندن جای زخم

برای جلوگیری از ماندن جای زخم، باید موارد زیر را رعایت نمود.

1. جلوگیری از عفونت زخم و آسیب بیشتر سلولهای اطراف آن.
2. از محلول بتادین استفاده نکنید.
3. تمییز نگه داشتن زخم.
4. جلوگیری از دستکاری بی مورد زخم.
5. از بین بردن فاصله بین لبه های زخم.
6. از بین بردن اختلاف سطح لبه های زخم.
7. از بین بردن فرورفتگی لبه های زخم.
8. ثابت نگه داشتن لبه های زخم.
9. بخیه زخم در ساعات اولیه.
10. عدم استفاده از کرم یا پمادهای از بین برنده جای زخم در 2 هفته اول.

زخم دیابتی

یکی از عوارض قند خون بالا، ایجاد زخم در نقاط مختلف بدن، بخصوص نقاط دور از قلب، مانند انگشتان پا است. مهم ترین عارضه ی دیابت، بسته شدن عروق خونی است. بسته شدن یا تنگی عروق باعث میشود، خونرسانی به عضوی از بدن مختل شده و در نتیجه عملکرد آن عضو با مشکل مواجه میشود و به مرور زمان، آن عضو تحلیل رفته و دچار نارسایی میشود. در این بین، خونرسانی به اعضای دورتر از قلب، مثل انگشتان پا، کمتر شده و اکسیژن و غذای کافی به  سلول های این منطقه نمیرسد، در نتیجه، سلولها تحلیل رفته و دچار فساد و عفونت میشوند.

درمان زخم دیابتی

برای درمان اساسی، باید قند و کلسترول خون کاهش یافته و عروق خونی باز شود، همزمان باید درمان موضعی نیز انجام شود. برای درمان موضعی، باید خونرسانی به موضع زخم بیشتر شود و عفونت موضعی را برطرف کنیم. سپس مانند زخم های دیگر، این نیز قابل درمان میشود.

• انجام بادکش، زالو اندازی و حجامت، اطراف زخم بستر برای افزایش خونرسانی به موضع.
• مصرف داروی گردش خون.
• جامع امام رضا علیه السلامو عسل روی زخم به مقدار لازم.
• یکی از روشهای تجربه شده این است که بیمار، پایش را در یک سطل پر از عسل قرار دهد.
• در صورتی که زخم دیابتی سطحی باشد، جامع و عسل را روی زخم بمالند و هر 24 ساعت تعویض نمایند ، در صورت وجود چرک روی جامع و عسل نمک دریا بپاشند .
• در صورتی که زخم دیابتی عمق باشد، باید جامع و عسل را با سرنگ بدون سوزن زیر پوست تزریق نمایند.
  نکته: حتما از عسل خوب و مرغوب استفاده شود .
• ماساژ دادن و فشار دادن (موضعی که زخم نباشد) با نمک.

زخم بستر (زخم فشاری)

به آسیب بافت بدن در اثر ایجاد فشار درازمدت بر یک یا چند نقطه از بدن، گفته می‌شود.

در مراحل اولیه ایجاد زخم فشاری، هیچ علامت قابل ملاحظه ای بر سطح پوست مشاهده نمی شود. ولی بعد از چند ساعت تا چند روز، سطح پوست، قرمز رنگ می شود. هنگامی که پوست، در نقاط استخوانی بدن به طور طولانی مدت تحت فشار قرار می گیرد، میزان خونرسانی به پوست منطقه تحت فشار کم شده، بافت دچار کم خونی و کاهش اکسیژن و مواد غذایی می شود و با نشانه اولیه قرمزی در سطح پوست، زخم فشاری یا زخم بستر، شروع می شود. لازم به ذکر است، فشار کم مداوم، بیش از فشار زیاد با مدت زمان کم، آسیب می رساند.

معمولا بیمارانی با محدودیت های حرکتی، بیماران مبتلا به ضایعه نخاعی و بیماران استراحت مطلق بیشتر در معرض زخم های فشاری قرار دارند.

دیگر عوامل عبارتند از:

1. اصطکاک، کشیده و سائیده شدن پوست بر روی بستر یا ملافه پرچین و چروک.
2. بی حرکتی.
3. بیماران با وضعیت بد تغذیه ای.
4. گردش خون ضعیف مانند بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی و یا نارسایی احتقانی قلب.
5. گرما ورطوبت در موضع در معرض خطر که می تواند ناشی ازتعریق فراوان ویا بی اختیاری ادراری یا مدفوعی باشد.
6. چاقی یا لاغری بیش از حد.
7. سن بالای بیمار.
8. ابتلا به دیابت، سرطان و یا بیماری زمینه ای طولانی مدت مانند بیماریهای عروقی و یا مغزی.

درمان زخم بستر

برای درمان، ضمن برطرف کردن عوامل بروز بیماری، باید بصورت موضعی هم به درمان زخم بستر بپردازیم.

مهمترین عامل ایجاد زخم بستر، نرسیدن خون به موضع زخم است و برای درمان اساسی، باید با روشهای مختلف، خونرسانی را به موضع افزایش دهیم. همزمان، باید عفونتها را از زخم برطرف کرده و از داروهای تسریع کننده ی درمان زخم نیز بهره ببریم.

موارد زیر، هر دو هدف را تامین میکنند.

1. انجام بادکش، زالو اندازی و حجامت، اطراف زخم بستر برای افزایش خونرسانی به موضع.
2. جامعامام رضا علیه السلام + 10 برابر آن عسل (به صورت ضماد)
3. سیاه دانه + عسل: سیاه دانه را آسیاب و با سه برابر آن، عسل مخلوط کنید و روی زخم بمالید .
4. مالیدن عسل بر روی زخم .
5. اگر زخم همراه با خونریزی باشد : استفاده از داروهای بند آورنده خونریزی که باعث قطع خونریزی می شود.
6. اگر زخم چرک کرده باشد روی جامع و عسل نمک بپاشند تا عفونت را جذب کند .
7. تقویت قلب، بازکردن عروق و رفع غلظت خون، برای رسیدن خون به موضع زخم نیز از درمانهای اساسی این بیماری است که باید زیر نظر طبیب صورت گیرد.

با این اوصاف درمان هر زخمی، راهکارهای مخصوص خود را می‌طلبد و نیاز به تشخیص دقیق و سریع و ارائه راهکار مفید دارد. با استفاده از مطالب این مقاله، بیشتر مسیر درمانگری زخم‌ها را پیش رفتید و از این به بعد به استفاده عملی و کسب تجربه و اطلاعات بیشتر هستید.

سالم و موفق باشید