انار میوه پرخاصیت پاییزی در طب اسلامی ایرانی

 

[vc_row][vc_column][vc_column_text]نام فارسی: انار

نام عربی: الرمان

نام اردو: انار

نام های دیگر: نار

 

انار به سرور و آقای میوه ها معروف است. در طب اسلامی ایرانی از انار به عنوان غذا و دارو استفاده میشود. در این مقاله ابتدا خواص بسیار مهم انار را آورده ام و سپس بطور مفصل به خواص انار برای هر عضو و طرز استفاده از آن برای درمان بیماری ها را بیان کردم.

 

از انار خون کمی تولید میشود اما خون تولیدی از انار بسیار با کیفیت بوده و برای تمام اعضای بدن مفید است.  البته انار هم میتواند برای بعضی از بیماران، دردسر ساز باشد که در طول مقاله به آن اشاره میکنم.

 

تمام اجزای میوه انار قابل استفاده است. پوست انار، پیه و پرده سفید بین دانه ها، هسته های انار و گوشته دانه های انار که اصل کار است،  همگی خواص مهمی دارند و بیماری های مهمی را برطرف میکنند.

 

انار از لحاظ مزه سه گونه است. انار شیرین و انار ترش و انار میخوش. هر کدام مزاج و خواصی دارند. انار را میتوان بصورت آبگیری (آب انار) و رب انار هم استفاده کرد.

در این مقاله به خواص درمانی انار برای استفاده در درمانگری از طریق طب اسلامی ایرانی می‌پردازیم به همین دلیل در آن واژه‌های تخصصی طبی هم به چشم خواهد خورد. برای آشنایی با مفهوم کلمات تخصصی طب اسلامی ایرانی به مقاله واژگان تخصصی طب اسلامی ایرانی مراجعه کنید.

 

طبع و مزاج انار

انار با طعم ها و رنگ های گوناگون، طبیعت‌های متفاوتی دارند ولی درکل سرد و تر هستند و سردی آنها حداکثر درجه دوم و رطوبت‌شان حداکثر در درجه اول قرار دارد.

انار شیرین به اعتدال نزدیک تر است. انار ترش کمی خشکی هم دارد. انار ترش از انار شیرین سردتر است. پوست انار، طبیعتی سرد و خشک دارد. گلنار در اول، درجه دوم سرد و خشک است.

 

چکیده خواص انار

نفع خاص انار در روایات

1. قبل از غذا سیر کننده است و  بعد از غذا هضم کننده است.
2. انار با پیه آن، معده را دباغی میکند (یعنی رطوبت زائد معده را برطرف میکند که باعث میشود نفخ و سردل ماندن غذا برطرف شود)
3. هوش را افزایش میدهد.
4. بیماری‌های روحی و سوداوی مانند وسوسه را درمان می‌کند و شیطان را دور می‌کند.
5. انار سورانی مزاج را معتدل میکند.
6. انار میخوش، تولید کننده خون پاک و سالم است (بخصوص قبل و بعد از حجامت تاکید شده)

 

نفع خاص انار در طب سنتی ایران:

1. انار شیرین برای تولید خون صالح و تقویت کبد.
2. انار میخوش برای تسکین حدت صفرا و خون.
3. انار ترش برای رفع سوزش و حرارت معده و کبد.
4. گلنار برای خونریزی و به عنوان قابض قوی.

 

تمام خواص انار در طب سنتی ایران

در این قسمت بطور مفصل به خواص اجزای مختلف انار برای اعضای بدن و طرز استفاده در هر قسمت می‌پردازیم.

 

چکیده خواص انار در طب سنتی ایران

انار در طب ايراني گياهي است كه اجزاء مختلف آن از گل وميوه و ساقه وبرگ وريشه داراي يك خاصيت بارز مي‌باشند. اين خاصيت كه در تمام انـواع انار از ترش وشيرين وملس وجود دارد، خاصيت قبض است. براساس طب ايراني هر ماده اي كه قبض داشته باشد باعث تقويت ميشود و در هر عضـو كـه وارد شود، علاوه بر تقويت عملكرد آن عضو مانع ورود سموم به آن ميشود.

بنابر اين انار در تقويـت معـده، كبـد، ممانعت از خـونريزي، بهبـود زخم، ممانعـت از ايجاد سردردهاي مشترك با هم، بهبود بيماري‌هاي گوش وحلق وبيني، برطرف كردن ترشحات پشت حلق، اثرات ضد آلرژي وضد ميكروبي وضد بيماريهاي قلبي عروقي، ضد سرطاني وضد التهابي، كنترل ديابت، درمان برخي مشكلات پوستي موثر ميباشد.

با توجه به تجربيات چند صد ساله قديم ودستاوردهاي دانش امروز گياه انار ميتواند در درمان بسياري از بيماريها به تنهايي يا به صورت مكمـل بـه كار گرفته شود. بررسي تجربي آنها توصيه ميشود.

 

همانطور که گفتیم همه قسمتهاي انار خاصيت قبض (جمع كنندگي ) دارد. هر چه انار ترش تر باشد اين قوه بيشتر است. دانـه انـار از آب انار قبض وخشك كنندگي بيشـتري دارد. ايـن دو خاصـيت در پوست انار، بيش ازدانه انار ودر گـل انـار بـيش از پوسـت انـار است و نكته مهـم اينكـه اگـر انـار را آبگيـري كنـيم تفالـه آن بيشترين قوه قبض را دارد.

حكماي طب سنتي عقيده دارند وقتي مـاده اي بـا طبيعـت سرد و داراي قدرت قبض با عضوي از اعضاي بدن تماس پيدا كند اجزاي عضو را به هم نزديك ميكند و مـانع ريـزش مـواد وتجمع آنها در عضو مـي شـود در نتيجـه مـانع گسـترش ورم ميشود. اين خصوصيت در انار ترش بـارز اسـت و بـه خـاطر ترش بودن قدرت نفوذ خوبي نيز دارد. انار شيرين به خاطر گرمايي كه در طبيعت خود دارد تحليل برنده و باز كننـده اسـت . بـه مجـاري داخل بـدن هـم لينـت مي‌بخشد.

تغذيه با انار

چون نسبت آب به تفاله انار زياد اسـت خـون كمـي از آن توليد ميشود در اصطلاح قديم قليل الغـذا اسـت و انـار شيرين غذاييت بيشتري نسبت به انار ترش دارد. بنابراين انار شيرين رطوبت بيشتري به بدن ميدهد.

 

 

انار و درمان غلظت خون

انار خون صالح و سالم و رقیق تولید میکند. بنابراین کسانی که خون غلیظ دارند میتوانند از انار و فراورده های آن بیشتر استفاده کنند.

در اینجا یکی از بهترین داروهای صاف کننده خون که دارای دانه های انار نیز هست را معرفی میکنم.

داروی صاف کننده خون طب اسلامی

• کاهو پنج مثقال
• برگ چغندر پنج مثقال
• کاسنی پنج مثقال
• دانه انارشیرین پنج مثقال یک روایتی داریم سفارش به خوردن انار بعد از حجامت می‌کند
• آلو (آلو بخارا) سه مثقال
• عناب سه مثقال
• ترنجبین دو مثقال

 

روش ساخت: آسیاب بشود و الک بشود بدون اضافه کردن عسل چون تجربه نشان داده است که عسل اثر این دارو را نصف می‌کند.

مقدار مصرف:  یک ساعت قبل از شام یا قبل از ناهار به اندازه یک قاشق مربا خوری مصرف بشود. اگر مشکلات بیمار زیاد است در هر دو وعده مصرف بشود.

مدت مصرف باید طولانی باشد. مانند دو یا سه هفته مصرف بشود. یا اینکه تا برطرف شدن مشکل مصرف بشود. چیز مضری در این دارو وجود ندارد بنابراین مصرف زیاد آن مشکلی ندارد.

چون این دارو مصرف بالایی دارد و شاید پرمصرف ترین دارو باشد خوب است که از آن زیاد درست بشود.

هر کدام از این مواد به تنهایی موثر است اما تجربه نشان داده است که ترکیب کردن آن ها اثر بیشتری دارد.

 

مقدار مصرف ومصلحات انار

بر اساس طـب سـنتي زيـاده روي در مصـرف انـار فاسـد كننده غذا است ومعده را سست ميكند. مصلح انار شيرين انـار ترش است و در كسي كه مزاج سرد دارد، زنجبيل پرورده، مصلح خوبي است.رب انار شيرين هم در صورت زيـاده روي باعـث سستي معده ميشود ومصلح آن مصطكي اسـت. زيـاده روي در مصرف انار تـرش ايجـاد خـراش و زخـم در دسـتگاه گـوارش ميكند به خصوص در كساني كه مزاج سرد دارند باعث ضـعف جگر وقوه باه ميشود. مصلح انار ترش، انار شـيرين و زنجبيـل پرورده است. همچنين دانه انار ترش بـراي سـرفه مضـر اسـت و با مويز وگردو اصلاح ميشود.

 

عوارض جانبي وتداخلات دارويي

بر اساس طب نوين براي هيچ يك از اجزاء انـار از پوسـت و دانه و ريشه در دوزهاي درماني عـو ار ضـي گـزارش نشـده است. مصرف دانه انار با مقدار زياد بي خطر است ولي مصرف خوراكي بيش از 80ميلي‌گرم پوست ريشه وساقه انار به خـاطر محتــواي آلكالوئيــد بــالامي توانــد باعــث اســتفراغ، لــنگش ، خونريزي گوارشـي وبـه صـورت ديـررس سـرگيجه ،اخـتلال بينايي، كلاپس قلبي ومرگ شود. به دليل خاصـيت سـقط آوري پوست انار بايد دربارداري از مصرف آن خودداري نمود. مطالعه اي روي تداخل دارويي عصاره ي انار بـا دارو هـاي مهار كننده GABA انجام شده است كه نشان مـي دهـد عصـاره انار تاثيري روي فعاليت اين آنـزيم نـدارد در حاليكـه در همـان مطالعــه عصــاره انگــور باعــث كــاهش غلظــت كاربامــازپين و دارويهاي ضد صرع ميشد .

 

درنتیجه

انار ميوه اي است كه از قديم الايام تـا امـروز جهـت رفـع بسياري از بيماريها مورد استفاده بوده اسـت . در كتـب طـب ايراني براي تمام اجـزاء انـار خصوصـياتي ذكـر شـده اسـت و اثرات هر يك از اين اجزاء روي اعضاء مختلف بدن به تفصـيل توضيح داده شده است . حكماي قديم ايراني بر پايه ي اصـول طبي قديم براي هر يك از اين اثرات مكانيسمهاي دقيقـي بيـان نمـوده انـد .

از آنجا كـه طـب سـنتي ايـران علت بسياري از سرطانها و بيماريهاي التهابي راسوءمزاج ميداند ودر تركيــب بســياري از داروهــا وغــذاهاي توصــيه شــده در بيماريهاي سوء مزاجي، انار به چشم ميخورد بنـابراين ميتـوان گفت قدیمی‌ترها هم در سرطانها والتهابات و بيماريهاي مفصلي از انار استفاده مي‌نموده‌ا‌ند. همچنين خاصيت قبضي كه در انـار وجـود دارد مانع ريزش فضولات وبه عبارتي مواد كارسينوژن به عضو ميشود و از ايجاد ورشد وگسترش سرطان در بدن جلـوگيري ميكند. با نگاهي به مطالعات جديد روي خواص انار بر اعضـاء مختلف يك پيوستگي فكري مشاهده ميشود يعني هميشه بشر به دنبال بررسي خـواص مـواد بـر روي تـك تـك اعضـاء بـه صورت آزمون بر روي نمونههاي باليني بوده اسـت . از آن جـا كه بسياري از اين آزمونها در بين مردم قـديم انجـام گرفتـه و تجربيات باليني كسب شده است از اين تجربيات ميتوان بـراي پيدا كردن راههاي درماني جديد بهره جست . تطـابق خـواص انار در كتب طب سنتي ايراني و مطالعات امـروز يـك تفـاوت نگرش اصولي در مكانيسمهاي اثر نشان مـي دهـد امـا بـا نگـاه دقيق تر در اين تفاوت نگرش ميتوان به تساوي هـايي دسـت يافت و يا در مواردي كه طب جديد قادر بـه توجيـه بعضـي از خواص نيست با نگاه طب قديم ميتوان اين خواص را توجيـه نمود .

 

 

16 حدیث درباره خواص درمانی انار در طب اسلامی

 

انار بهترین میوه است

اگر بخواهیم میوه ها را رتبه بندی کنیم اولین و بهترین میوه انار است. انار فوائد زیادی دارد اما همین بس است که یک میوه‌ی بهشتی است. برقی از امام صادق ع نقل می کند:

خَمْسٌ‌ مِنْ فَاكِهَةِ الْجَنَّةِ فِي الدُّنْيَا الرُّمَّانُ الْمَلَاسِيُّ وَ التُّفَّاحُ الشَّعْشَعَانِيُّ وَ السَّفَرْجَلُ وَ الْعِنَبُ وَ الرُّطَبُ الْمُشَان یعنی پنج میوه در دنیا از میوه‌های بهشتی هستند: انار بی هسته، سیب شعشعانی، به، انگور و خرما

المحاسن، برقی، ج2 ص527.

.

الْفَاكِهَةُ عِشْرُونَ‌ وَ مِائَةُ لَوْنٍ سَيِّدُهَا الرُّمَّانُ یعنی میوه صد و بیست نوع است و سید میوه ها انار است.

المحاسن، برقی، ج2 ص539.

 

درمانگر است و ضرر ندارد

.انار حالت تهوع را از بین می‌برد اگر شخص همه چیز را برگرداند انار را برنمی‌گرداند چون انار به هرجای خرابی برسد اصلاح می‌کند یکی از درمان‌های ویار در خانم‌های باردار رب انار ترش یا سویق هسته‌ی انار است. برای حالت تهوع و استفراغ نیز درمان محسوب می‌شود :

شَيْئَانِ‌ صَالِحَانِ‌ لَمْ يَدْخُلَا جَوْفاً قَطُّ فَاسِداً إِلَّا أَصْلَحَاهُ وَ شَيْئَانِ فَاسِدَانِ لَمْ يَدْخُلَا جَوْفاً قَطُّ صَالِحاً إِلَّا أَفْسَدَاهُ فَالصَّالِحَانِ الرُّمَّانُ وَ الْمَاءُ الْفَاتِرُ وَ الْفَاسِدَانِ الْجُبُنُّ وَ الْقَدِيدُ الْغَاب یعنی دو چیز صالح هستند و وارد هر درونی فاسدی نمی‌شوند مگر اینکه آنجا را اصلاح می‌کنند و دو چیز فاسد هستند وارد هر قسمتی نمی‌شوند مگر اینکه خرابش می‌کنند اما آن دو چیز که صالح‌اند انار و آب ولرم هستند وآن دو چیز که فاسدند پنیر و گوشت خشک و کهنه هستند.

المحاسن، برقی، ج2 ص463.

 

قبل از غذا  سیر کننده است و  بعد از غذا هضم کننده است

لَمْ‌ يَأْكُلِ‌ الرُّمَّانَ‌ جَائِعٌ إِلَّا أَجْزَأَهُ وَ لَمْ يَأْكُلْ شَبْعَانُ إِلَّا أَمْرَأَه یعنی انسان گرسنه انار نمی‌خورد مگر اینکه او را سیر می‌کند و انسان سیر نمی‌خورد مگر اینکه غذای او را امرا می‌کند یعنی به مرحله ای می‌رساند که بدن از آن استفاده کند.

المحاسن، برقی، ج2 ص540.

 

درمان کننده معده و افزایش هوش

بیماری‌های معده را درمان می‌کند. معده خودش خانه بیماری است اگر معده اصلاح بشود خیلی از بیماری‌ها درمان می‌شود. کسانی که مشکلات معده دارند دانه انار را خشک و آسیاب کنند چون خیلی مفید است. خوردن زیادِ انار برای قولنج، ورم، یبوست، اسهال، آپاندیس، بیماری‌های مقعد، بیماری طحال و کبد و پانکراس و امثال اینها و حتی برای افراد مبتلا به دیابت مفید است.

 

«كلوا الرمان بشحمه فإنه يدبغ المعدة ويزيد في الذهن. یعنی «انار را با پیه آن بخورید زیرا معده را دباغی می‌کند و ذهن (هوش) را زیاد می‌کند.»

الاصول من الکافي، شیخ کلینی، ج۶، ص۳۵۴.

 

در روایت آمده: «كلوا الرمان المز بشحمه فإنه دباغ للمعدة. یعنی «انار میخوش را با پیه آن بخورید زیرا معده را دباغی می‌کند و ذهن (هوش) را زیاد می‌کند.» البته در روایت دیگری هم انار شیرین آمده.

الاصول من الکافي، شیخ کلینی، ج۶، ص۳۵۴.

 

در روایت آمده:  شكوت الى أبى عبد الله عليه السلام ثقلا اجده في فؤادى وكثرة التخمة من طعامي فقال تناول من هذا الرمان الحلو وكله بشحمه یعنی «شکایت کردم به امام صادق (ع) از سنگینی که در دل دارم و زیاد هم مبتلا به تخمه (احساس سنگینی و سیری) می‌شوم از غذا خوردن، امام فرمودند از این انار شیرین بخور و با پیه آن بخور» در این روایت دو امر وجود دارد یکی امر به خوردن انار و دیگری خوردن انار با پیه آن، یعنی هرکدام از این دو حالت این خاصیت را دارند. طب الأئمة، ابن سابور الزيات، ص۱۳۴.

 

الْمُزُّ أَصْلَحُ‌ فِي‌ الْبَطْن یعنی انار میخوش برای شکم بهتر است المحاسن، برقی، ج2 ص543.

 

روایت دیگر می‌فرماید :

كُلُوا الرُّمَّانَ‌ الْمُزَّ بِشَحْمِهِ فَإِنَّهُ دِبَاغُ الْمَعِدَ یعنی انار میخوش را با پیِ آن بخورید چراکه معده را دباغی می‌کند. المحاسن، برقی، ج2 ص543.

 

بیماری‌های روحی مانند وسوسه را درمان می‌کند و شیطان را دور می‌کند.

اولین درمان غذایی وسواس، انار است. گاهی در روایات از یک دانه انار صحبت می‌کند، گاهی از یک انار کامل، گاهی از دانه‌هایی که بر زمین می‌ریزد، گاهی از انار شیرین در ناشتا و گاهی از خوردن انار در روز جمعه، گاهی با قید می‌آید و گاهی بدون قید می‌آید.

روایاتی که از خوردن یک دانه انار صحبت می‌کنند، می‌گویند که این وسوسه را خاموش می‌کند، امام صادق (ع) می‌فرمایند: «من أكل حبة من رمان أمرضت شيطان الوسوسة أربعين يوما. یعنی «کسی که یک دانه از انار بخورد شیطان وسوسه را به مدت چهل روز بیمار می‌کند.» الاصول من الکافي، شیخ کلینی، ج۶، ص۳۵۳.

 

انار شیرین، امام صادق (ع) می‌فرمایند: «عليكم بالرمان الحلو فكلوه، فانه ليست من حبة تقع في معدة مؤمن إلا أنارتها وأطفأت شيطان الوسوسة یعنی «بر شما باد انار شیرین، آن را بخورید، زیرا نیست دانه‌ای از آن که در معده مؤمن قرار گیرد مگر اینکه آن را نورانی کند و شیطان وسوسه را خاموش می‌کند. المحاسن، احمد بن محمد بن خالد البرقى، ج۲، ص۵۴۵، ح۸۵۳.

 

در روایت دیگری آمده: «عليكم بالرمان الحلو فكلوه فإنه ليست من حبة تقع في معدة مؤمن إلا أبادت داء وأطفأت شيطان الوسوسة عنه یعنی «بر شما باد انار شیرین، زیرا نیست دانه‌ای از آن که در معده مؤمن قرار گیرد مگر اینکه یک بیماری را ازبین می‌برد و شیطان وسوسه را خاموش می‌کند.» پس هر دانه‌ای از انار درمان یک بیماری است و این انار را جزو درمان‌های عمومی قرار می‌دهد، به همین جهت در روایات توصیه شده که انار کامل خورده شود تا از کل بیماری‌ها پیشگیری کند الاصول من الکافي، شیخ کلینی، ج۶، ص۳۵۴.

 

خوردن انار در روز جمعه، امام کاظم (ع) می‌فرمایند: «من أكل رمانة يوم الجمعة على الريق نورت قلبه أربعين صباحا، فان أكل رمانتين فثمانين يوما، فان أكل ثلاثا، فمائة وعشرين يوما، وطردت عنه وسوسة الشيطان، ومن طردت عنه وسوسة الشيطان لم يعص الله، ومن لم يعص الله أدخله الله الجنة یعنی «کسی که یک انار در روز جمعه و ناشتا بخورد، قلبش را چهل روز نورانی می‌کند، و اگر دو انار بخورد هشتاد روز نورانی می‌کند، و اگر سه انار بخورد صد و بیست روز نورانی می‌کند و وسوسه شیطان را از او دور می‌کند و کسی که وسوسه شیطان از او برطرف شود خدا را معصیت نمی‌کند و کسی که خدا را معصیت نکند، خدا او را وارد بهشت می‌کند.» المحاسن، احمد بن محمد بن خالد البرقى، ج۲، ص۵۴۴، ح۸۵۱.

 

بعض طبائع را درمان می‌کند بخصوص بعد از حجامت:

كُلِ الرُّمَّانَ‌ بَعْدَ الْحِجَامَةِ رُمَّاناً حُلْواً فَإِنَّهُ يُسَكِّنُ الدَّمَ وَ يُصَفِّي الدَّمَ فِي الْجَوْف یعنی بعد از حجامت انار شیرین بخور چرا که غلبه خون را درمان و آن را صاف داخل بدن صاف می‌کند. طب الائمه، ابن سابور زیات نیشابوری، ص59.

 

در روایت دیگری می‌فرماید:

أَرْبَعَةٌ يُعَدِّلْنَ الطَّبَائِعَ الرُّمَّانُ‌ السُّورَانِيِ‌ وَ الْبُسْرُ الْمَطْبُوخُ وَ الْبَنَفْسَجُ وَ الْهِنْدَبَا یعنی چهار چیز طبائع را تعدیل می‌کنند: انار سورانی خرمای پخته شده بنفشه و کاسنی. الخصال، شیخ صدوق، ج1 ص249.

 

كُلِ‌ الرُّمَّانَ‌ بَعْدَ الْحِجَامَةِ رُمَّاناً حُلْواً فَإِنَّهُ يُسَكِّنُ الدَّمَ وَ يُصَفِّي الدَّمَ فِي الْجَوْف

بعد از حجامت کردن انار شیرین بخور زیرا خون را تسکین می‌دهد و باعث صاف کنندگی خود در درون بدن است.

طب الائمه، ابن سابور الزیات نیسابوری، ص59.

تهیه و تدوین از سلمان مومن زاده

محقق و مدرس طب اسلامی ایرانی

مدیر مجموعه آموزشی طبیس

 

منابع

در اين مقاله آثار حكماي طب سـنتي از جملـه قـانون ابـن سينا در قرن پنجم، الشامل في الطب ابن نفيس، تحفه المـومنين حكيم مومن قرن يازده ، مخزن الادويه وخلاصه الحكمه عقيلي خراساني قرن دوازده و كتاب گياهان دارويي دكتر امين مطالعـه شد. همچنين مقالات مربوط بـه انـار از سـايت هـاي med pub و scholar google مورد بررسـي قـرار گرفـت وچكيـده اي از مطالب به صورت مقاله اي مروري–پژوهشي بازنويسي شد.

مروري برخواص انار از ديدگاه طب سنتي ايران و پزشكي مدرن

فاطمه نوجوان ، عطيه السادات دانش*

الف دانشكده طب سنتي ايراني، مركز تحقيقات طب و دين، دانشگاه علوم پزشكي قم، قم، ايران

ب دستيار، دانشكده طب سنتي ايراني، دانشگاه علوم پزشكي قم، قم، ايران

 

کتاب دایره المعارف طب سنتی_مفردات. نویسنده سید محمدعلی سیدنظری

 

کتاب دراسه فی الطب الرسول المصطفی و سخنان آیت الله تبریزیان