سید اسماعیل جرجانی در کتاب معتبر خود میگوید سکسکه (فواق) انواع و اقسامی دارد و هر نوع سکسکه نیز درمان خاص خودش را میطلبد. او علتهای انواع سکسکه را بیان میکند و درمانهای هر کدام را جداگانه مطرح میکند. در اینجا متن کامل کتاب را به زبان امروزی بازنویسی کرده ام و مطالب مفید دیگری نیز از منابع طب سنتی به آن اضافه نموده ام تا بتوانید با بهترین درمان های سکسکه آشنا شوید.

درست است که سکسکه انواعی دارد و هر کدام درمان خاص خود را دارد، اما بنا بر تجربه، اکثر سکسکه ها از نوع 2 و 3 و 4 هستند که هر سه درمانهای مشابهی دارند

سکسکه شش دلیل اصلی دارد:

1. خوردن چیزی گرم و تند که دهانه معده را می‌سوزاند و تحریک می‌کند.
2. وجود ماده‌ای سرد و مرطوب در دهانه معده که معده سعی در دفع آن دارد.
3. سردی مزاج معده (طبع سرد معده).
4. وجود باد غلیظ و متراکم در معده.
5. خشکی بیش از حد معده به دلیل استفراغ یا اسهال شدید.
6. آماس (التهاب) معده یا کبد

نشانه‌ها و تشخیص نوع سکسکه

نوع اول (علت گرم و تند)

اگر دلیل سکسکه، خوردن چیزی گرم و تند یا بالا آوردن صفرای زرد و سبز باشد، یا این که ماده گرم و تیزی از کبد یا عضو دیگری به معده ریخته باشد، معمولاً با تشنگی، احساس طعم تلخ در دهان و سوزش سر معده همراه است. سابقه بیمار (مثلاً چیزی که خورده) به تشخیص این نوع کمک می‌کند.

نوع دوم (علت سرد و مرطوب)

این نوع وقتی است که غذاهای سنگین و غلیظ زیادی خورده شده باشد که هضم نشده و در معده ترش شده است. معده سعی در دفع این ماده دارد. این مورد در کودکان که زیاد می‌خورند، شایع است. نشانه‌های آن شامل آروغ ترش، حالت تهوع و آب آوردن دهان است. سابقه غذایی بیمار این مورد را تایید می‌کند.

نوع سوم (علت سردی مزاج معده):

این نوع بیشتر برای سالمندان، کودکان و افراد بسیار بیمارپیش می‌آید.
در سالمندان به دلیل کاهش حرارت ذاتی بدن است.
در کودکان به دلیل سرکوب شدن حرارت بدن به علت پرخوری است.
در بیماران به دلیل ضعف حرارت بدن در اثر بیماری‌های طولانی‌مدت است.

نوع چهارم (علت باد غلیظ):

این نوع نیز ناشی از بادی است که در معده گیر کرده. این باد غلیظ خود از بلغم غلیظ ایجاد می‌شود که منشأ آن هم خوردن غذاهای سنگین و هضم‌نشده، به ویژه غذاهای باددار (نفاخ) است. سابقه غذایی بیمار نیز کلیدی است.

نوع پنجم (علت خشکی):

وجود سابقه استفراغ یا اسهال زیاد که باعث خالی و خشک شدن معده شده، دلیل این نوع است.

نوع ششم (علت آماس):

اگر سکسکه به دلیل التهاب معده یا کبد باشد، درد در محل التهاب، تب، سوزش و تشنگی شدید نشانه‌های تشخیص آن هستند.

درمان‌ها بر اساس نوع سکسکه

درمان نوع اول (علت گرمی):

• چند جرعه آب گرم مخلوط با روغن بادام به بیمار داده شود.
• بیمار باید غذای سبک میل کند.
• اگر قطع نشد، با استفاده از سکنجبین و آب گرم یا کشکاب و سکنجبین قی (استفراغ عمدی) شود.
• بعد از آن، غذایی نرم مثل حسو (نوعی سوپ یا حریره) داده شود.
• اگر بازهم سکسکه ادامه داشت، یک مثقال ایارج فیقرا با سکنجبین مخلوط و خورانده شود. یا مخلوطی از یک درمسنگ ایارج فیقرا و دو درمسنگ هلیله زردبا سکنجبین تجویز می‌شود.
• نان را در آب سرد و آب انار شیرین خیسانده و میل کنند.
• پس از این اقدامات، برای مدتی کشکاب مخلوط با آب انار شیرین، آب کدو و روغن بادام مصرف شود.

درمان نوع دوم (علت سردی و رطوبت):

• با خوردن ماهی شور، ترب، سکنجبین، آب شبت، لوبیای سرخ و تخم شاهی قی (استفراغ عمدی) شود.
• بیمار باید بر تشنگی خود صبر کند (کم آب بنوشد).
• بوییدن موادی مانند انگدان (آنغوزه) و جندبیدستر توصیه می‌شود.
• جویدن موادی مانند کندر، مصطکی، پودنه (نعناع) و راسن (ریشه شیرین‌بیان مفید است.
• پس از قی، معده با ایارج فیقرا پاکسازی شود.
• از زنیان سداب، سعتر (آویشن) و پودنه در غذاها استفاده شود.
• مصرف دو درمسنگ از داروی سودا (احتمالاً یک جور پودر) به صورت ناشتا مفید است.
• عطسه کردن (با محرک‌های عطازا) به حرکت و دفع ماده غلیظ کمک می‌کند.
• نفس عمیق کشیدن و حبس کردن آن سودمند است.
• داروهایی مانند کمونیا، سجزینا، تریاق اربعه، تریاق بزرگ و فندادقیون بسیار نافع هستند.
• جوشانده مرزنگوش تازه و برگ سذاب تازه را صاف کرده و یک لیوان از آن را با یک قاشق عسل مخلوط و میل کنند.
• یک درمسنگ اسارون نرم شده را با عسل مخلوط و در آب گرم حل کرده و بنوشند.
• بستن انگشتان دست و پا و همچنین احساس ترس و اندوه به صورت کم می‌تواند سکسکه را آرام کند.
• رفتن به حمام گرم مفید است.
• نیم درمسنگ جندبیدستر مخلوط با سرکه، سکسکه بلغمی و بادی را از بین می‌برد.

نسخه یک پودر برای آرام کردن سکسکه بلغمی و بادی

• جندبیدستر (نیم درمسنگ)، قسط تلخ (نیم درمسنگ) و فطراسالیون (یک درمسنگ) را با هم کوبیده و با جوشانده پودنه (نعناع)، انیسون، مصطکی، زیره و ها میل شود.

درمان نوع سوم و چهارم (سردی مزاج و باد غلیظ):

درمان این انواع نیز مشابه درمانی است که برای نوع دوم (ماده سرد و تر) ذکر شد.

درمان نوع پنجم (خشکی و خالی بودن معده):

هدف بازگرداندن رطوبت به بدن است.

• باید شیر تازه، نوشیدنی‌های نرم، کشکاب و آب کدو با شکر و روغن بادام داده شود.
• آب انار شیرین مخلوط با کتیرا، لعاب اسفرزه و لعاب تخم شربتی به همراه روغن بنفشه یا روغن بادام مفید است.
• کشیدن روغن بنفشه به بینی و چرب کردن مهره‌های پشت و گردن با آن توصیه می‌شود.
• قرار دادن ضمادی از بنفشه، خطمی، موم و روغن بنفشه روی مهره‌های گردن (که ریشه اعصاب است) سود دارد.
• غذاهایی مانند آبگوشت، تخم مرغ نیم‌برشت و کشکاب غلیظ باید مصرف شود.

درمان نوع ششم (آماس معده و کبد):

• برای این نوع، باید رگ باسلیق (احتمالاً یک رگ برای حجامت یا فصد) را باز کرد
• آب عنب الثعلب (عصاره انگور روباه؟ احتمالاً یک گیاه خاص) و آب کاسنی با خیارشنبر داده شود.
• برای درمان کامل، باید به فصل مخصوص درمان التهاب معده و کبد در کتب پزشکی مراجعه کرد.